تاریخ بخارا -۶ - سکونت اعراب در بخارا

پیشتر اشاره‌ای شد به این که هر بار اعراب بخارا را می‌گرفتند مردمش به اکراه مسلمان می‌شدند و وقتی اعراب می‌رفتند آنها هم از دین برمی‌گشتند تا این که قتیبه، بار چهارمی که بخارا را گرفت، تصمیم گرفت از اعراب در خانه‌های مردم محلی ساکن کند تا تضمین این باشد که از دین برنمی‌گردند. در این نشست شرح اسکان اعراب را می‌خوانیم و این که هر قبیله‌ای کجای بخارا ساکن شدند.

با دروازه‌های بخارا و املاک و ملاکان مهم آن هم در این نشست آشنا شدیم. از جمله حسن بن علاء سغدی که کوشکی در شارستان داشته که هیچ پادشاهی مانند آن نداشته و وقتی وزیر حسن بن طاهر خواسته آن را به زور از او بخرد به هیچ قیمت راضی نشده و آنقدر در زندان و زیر شکنجه مانده تا بالاخره امیر خراسان کشته شده و این وزیرش هم متواری شده و در اختفا مرده و صاحب ملک به سر املاکش باز گشته.

به ذکر دروازه «در حقره» که می‌رسیم کاتب به یاد امام ابوحفض کبیر بخاری می‌افتد که خانه‌اش در این محله بوده است و ذکری از مناقب و درجه علمی او می‌کند و حکایت‌ها نقل می‌کند. از جمله امیری که به زیارت امام حفص رفت و زبانش از هیبت او بند آمد. کسی هم خواب دیده که رسول الله به بخارا آمده و به خانه همین امام رفته و سه روز آنجا مانده است.

بعد از ذکر دروازه‌ها، اشاره کوتاهی به سابقه سامانیان می‌شود و این که جدشان سامان خدات نام داشته و از بلخ گریخته بود و چون اسد بن عبدلله القسری به او امان داد و بلخ را به او بازگرداند، نام پسرش را اسد گذاشت و اولین امیر سامانی، اسماعیل پسر یا نوه همین اسد است. نسب سامانیان را هم از بهرام چوبین می‌داند.

روایت دو شورش را هم خواندیم. یکی شورش شیعیان در زمان ابومسلم خراسانی به رهبری شریک بن شیخ المهری که بعد از جنگ‌های بسیار در نهایت با همدستی زیاد بن صالح و طغشاده بخار خدات شکست خورد. شورش دیگر مربوط به افرادی بود که در زمان اسد بن عبدالله مسلمان شده بودند که جزیه ندهند ولی طغشاده بخار خدات به طمع مال‌شان بسیاری از آنان را کشت.

بعدا که اسد مرد و نصر سیار والی خراسان شد دو نفر از بزرگان به از خویشان طغشاده هم بودند و به دست نصر سیار اسلام آورده بودند به او شکایت آوردند که بخار خدات با امیر بخارا دست یکی کرده‌اند و املاک مردم را غصب می‌کنند. در حالی که نصر داشت سبک سنگین می‌کرد که چه کند این دو بر سر طغشاده و امیر بخارا پریدند و خنجر زدند و هر دو را کشتند. یکی از دهقان‌ها در حال درگیری به دست امیر بخارا کشته شد و دیگر را هم نصر سیار اعدام کرد.