مرزبان نامه - ۲ - باب اول؛ ادامه مناظره دستور و ملکزاده

مناظره دستور و ملکزاده بر سر راه و روش شهریاری ادامه دارد. دستور اعتقاد دارد که مردم فاسد و تنبل و کلاهبردار شده‌اند و خیال می‌کنند که اگر در معامله با پادشاه حیله‌ای به کار ببندند زرنگی کرده‌اند و به همین دلیل حکومت باید با آنها با قاطعیت و بی‌رحمی برخورد کند و در مجازات گناهکاران هیچ عطوفتی به خرج ندهد.

شاهزاده مرزبان در مقابل معتقد است که سوء نیت پادشاه ملک را دچار خلل می‌کند و اگر پادشاه می‌خواهد که ملکش آبادان و با رونق باشد باید حتی اندیشه بدی کردن هم به خود راه ندهد و در این معنی داستان بهرام گور و خره بماه را نقل می‌کند.

مشابه داستان بهرام گور و خره بماه را پیش از این در شاهنامه و راحت الصدور و سیاسنامه هم خوانده‌ایم. بن‌مایه داستان این است که پادشاهی بدون این که کسی بداند اندیشه بدی به ذهنش راه می‌دهد و همین سوء نیت، بدون این که مطلقا با هیچ عملی همراه شده باشد، باعث لطمه خوردن به رعیت می‌شود. مثلا آب چشمه‌ها یا شیر گوسفندان یا محصول باغ‌ها کم می‌شود و پس از این که شاه نیت خود را درست می‌کند آن لطمه هم برطرف می‌شود.

نصیحت دیگر مرزبان این است که شاه چون ملکش موروثی است و نه اکتسابی، باید به شیوه پدران خود برود و از رسم آنها تخطی نکند و در این زمینه داستان گرگ خنیاگر دوست را مثال می‌زند.

این گرگ بره‌ای را که از گله جا مانده بوده شکار می‌کند اما بره پیشنهاد می‌کند که قبل از خورده شدن آوازی برای شکارچی‌اش بخواند. آواز خواندن همان و سر رسیدن چوپان همان. گرگ که حسرت شکار بر دلش مانده است خود را سرزنش می‌کند که مگر پدران من بر سر سفره خنیاگر داشتند که من وسوسه شدم؟ و اگر بر شیوه پدرانم رفته بودم الان گرسنه نمانده بودم.