می‌خوانیم

مناقب شیخ اوحدالدین کرمانی - ۱۲ - جانشینی شیخ شهاب‌الدین سهروردی در بغداد

در این نشست مهرزاد میرزایی حکایت‌های پنجاه و نهم تا شصت و پنجم از مناقب اوحدالدین کرمانی را برایمان خواند. حکایت بسیار بلند ۶۴ داستان فوت شیخ شهاب‌الدین سهروردی در بغداد و کشمکش‌های پیچیده بر سر جانشینی او است. حکایت نسبتا بلند ۶۵ هم داستان درگیری دو برادر بر سر تاج و تخت است و مژده شیخ به برادر زندانی که به زودی بر سر تخت خواهد نشست. بقیه حکایت‌ها داستان‌های کوتاهتری هستند از اخلاق حسنه و مروت شیخ یا گفتگوهای او با مسیحیان ارمنی ساکن ماردین و آمِد.

مناقب شیخ اوحدالدین کرمانی - ۱۱ - غلام سلطان شروان در دام جاذبه شیخ

در این نشست مهرزاد میرزایی حکایت‌های پنجاه و سوم تا پنجاه هشتم از مناقب اوحدالدین کرمانی را برایمان خواند.

حکایت ۵۳ ذکر نام و القاب چهار شیخ بزرگ دیگر است که اوحدالدین اجازه داد روی سجاده‌اش نماز بخوانند. القاب مسجع این چهار شیخ خواننده را یاد تذکره الولیاء می‌اندازد و حتی یکی دو لقب عینا از کتاب عطار کپی شده اند.

حکایت ۵۴ اشاره‌ای دوباره به جمال‌بازی شیخ و علاقه‌اش به پسران خوبرو می‌کند و نکته‌ای هم اضافه می‌کند که هر وقت شیخ پسری زیبا می‌دید با جاذبه‌اش او را به سلک مریدان و معتقدان خود می‌کشید. در سفر شروان، سلطان که دلبسته غلام‌بچه‌ی زیباروی خود بوده و می‌ترسیده با آمدن شیخ غلام از دستش برود، سعی می‌کند او را از مسیر اوحدالدین دور نگه دارد اما سرنوشت چیز دیگری رقم زده بوده و نه تنها غلام که خود سلطان هم جذب شیخ می‌شود. این رابطه تا مرگ سلطان ادامه می‌یابد و اوحدالدین مرثیه‌ای عربیزه برای او می‌سراید که در انتهای حکایت ذکر شده است

در حکایت ۵۵، شاگرد برتر شیخ یعنی زین‌الدین صدقه با عده‌ای هجوگو تند برخورد می‌کند اما شیخ این رفتار را نمی‌پسندد و هجوگویان را با مروت خودش شرمنده می‌کند

حکایت بسیار کوتاه ۵۶ به نوعی مقدمه حکایت ۵۸ است و بطور خلاصه یادآوری می‌کند که شیخ با مقام بالای عرفانی‌اش هم زمین و هم زمان را طی می‌کند.

در حکایت ۵۷ حکایت مردی را می‌خوانیم که «گند بغل» داشت و اهل خانقاه از دستش عاصی شده بودند و شیخ اول سعی می‌کند بطور غیر مستقیم او را وادار کند که خوشبوکننده بزند ولی وقتی زیر بار نمی‌رود تعارف نمی‌کند و مستقیم به او بوی بدش را گوشزد می‌کند.

حکایت عجیب ۵۸ ذکر می‌کند که شیخ غیر از طی زمین و زمان به مقام انسلاخ و طوام هم رسیده بود. انسلاخ حالتی است که شخص می‌تواند خود را مثل واتو-واتو تکثیر کند و در یک زمان در چند مکان مختلف باشد. طوام هم حالتی است که جسم شخص بزرگ می‌شود و خانه‌ای که در آن است را بطور کامل پر می‌کند.

مناقب شیخ اوحدالدین کرمانی - ۱۰ - ریش نسوز شیخ

از چهار حکایتی که مهرزاد میرزایی در این نشست برایمان خواند، اولی، یعنی حکایت ۴۹ از مناقب شیخ اوحدالدین کرمانی از همه بانمک‌تر بود و حکایت آخر، یعنی حکایت ۵۲، به دلیل اشاره‌ای که به سلطان جلال‌الدین خوارزمشاه داشت از همه گیراتر!

در حکایت‌های قبلی هم خواندیم که نقطه ضعف شیخ نظربازی و علاقه‌اش به پسران صاحب جمال بود. در حکایت ۴۹ در یک مجلس سماع که پسران زیبایی هم حضور دارند شیخ دامن از کف بداد و دستار از سر انداخت و به اصحاب و پسران هم گفت که دستار بیندازند و مشغول سماع شد و عده‌ای از منکران این کار به نظرشان سخیف آمد و شیخ را مسخره کردند و او هم برای نشان دادن مراتب و مقامش ریشش را روی شعله آتش گرفت و وقتی که نسوخت منکران دست از انکار برداشتند و بر دست و پای شیخ افتادند.

در حکایت بعد شیخ به عنوان رسول خیلفه از بغداد به آذربایجان رفت تا برای اتابک اوزبک پیغام ببرد که نماینده او در همدان، منگلی، خیلی برای اهل بغداد دردسر درست می‌کند و کاش اتابک شر او را کم کند. شیخ پیغام خلیفه را رساند ولی خودش بطور شفاهی به اتابک گفت که این کار را نکن و کاری به کار منگلی نداشته باش. خبر این ابتکار دیپلماتیک را جاسوسان به خلیفه رساندند ولی شیخ در پاسخ عتاب او جوابی داد که نشانه عمق استراتژیک نگاهش بود و جایگاهش در نزد خلیفه بالاتر رفت.

در حکایت پنجاه و یک شیخ از خواجهٔ اخلاط که در مستی شهر را به روسپی‌ای بخشیده بود نکته گرفت و در پاسخ دهی و زمینی برای ساخت خانقاه و تامین مخارج آن هدیه گرفت.

در حکایت آخر هم شیخ که برای دیدن نجم‌الدین کبری به خوارزم رفته بود برای نشان دادن مقام و مرتبه‌اش خادمی را با زنبیلی نزد سلطان محمد خوارزمشاه فرستاد که به سلطان بگو مهمانی آمده و این زنبیل را فرستاده و می‌گوید این را پر از زر کن. سلطان علاوه بر هزار دینار زر پسر خود سلطان جلال‌الدین خوارزمشاه را که نوزاد بود را هم درون زنبیل گذاشت و نزد اوحد‌الدین (که هنوز کسی نامش را نمی‌دانست) فرستاد و او هم زر را بر سر کودک نثار کرد و او را دعا کرد و مژده داد که پادشاهی بزرگ به او به ارث می‌رسد و جهادهای بزرگ با کفار می‌کند ولی در نهایت در جوانی به شهادت از دنیا می‌رود.

مناقب شیخ اوحدالدین کرمانی - ۹ - شیخی که به جای آب، انار می‌خورد

در این نشست مهرزاد میرزایی حکایات ۴۳ تا ۴۸ از مناقب شیخ اوحدالدین کرمانی را برایمان خواند. حکایت ۴۳ داستان سرگذشت احمد نخجوانی است که به حج می‌رود و در مکه مجاور می‌شود اما به خاطر بیماری به افلاس می‌افتد و از سر بیچارگی به راهنمایی بزرگی تمام سه دیناری را که برایش باقی مانده بود را به شریف حرم می‌دهد تا اجازه دهند او شب درون خانه کعبه بماند و عبادت کند. آنجا با صوفی‌ای که از دیوار رد شده بود و به داخل آمده بود آشنا می‌شود و همراه او با طی‌الارض به خانه‌اش در نخجوان بازمی‌گردد و در نهایت می‌فهمد که خود این صوفی تازه یکی از مریدان اوحدالدین است و قرار است خود او هم به واسطه یکی دیگر از شاگردان جذب فرقه او شود. در حکایت ۴۴ شیخ از دانستن این که زنان صوفی (به قول متن فقیرگان) هم مخفیانه به مجلس سماع آمده‌اند و رقص بی‌خرقه و دستار صوفیان را دیده‌اند عصبانی می‌شود و به این زنان که لباس‌شان را برای تبرک نزد او فرستاده بودند پاسخی نمادین می‌فرستد. در حکایت ۴۵ با شیخ عجیبی آشنا می‌شود که ادعا می‌کند شش سال است به عنوان ریاضت آب نوشیدن را ترک کرده است و به جایش انار می‌خورد و او را قانع می‌کند که این کارش به راهنمایی شیطان بوده است و او را به آب خوردن بازمی‌گرداند در حکایت‌های کوتاه ۴۶ تا ۴۸ هم شیخ به یاد یاران می‌اندازد که با خضر نبی دیدار منظم دارد و از برنامه‌های ملاقات او آگاه است و با یک مدعی دیگر هم کمی استدلال عقلی می‌کند بر سر این که چرا خدا کارها را از مجرای خودش انجام می‌دهد و در نهایت به یاران می‌گوید که اگر ضعف نداشت و به دیدار پسران خوبرو مایل نبود لابد مقامش خیلی بالاتر از این بود که هست و جبرائیل امین افسار اسبش را می‌کشید.

مناقب شیخ اوحدالدین کرمانی - ۸ - شیطان‌پرست شدن زین الدین صدقه بواسطه کبر و خودپرستی

در این نشست مهرزاد میرزایی حکایت‌های سی و نهم تا چهل و دوم از مناقب اوحدالدین کرمانی را برایمان خواند. حکایت‌های ۳۹ و ۴۰ داستان رشد و سیر و سلوک دو تن از شاگردان شیخ بود. در حکایت سی و نه، داستان پیوستن شیخ شمس الدین تفلیسی به خانقاه و پشت پا زدن به مال دینا را از زبان خودش خواندیم و در حکایت چهل درباره خلیفه‌ی شیخ و شاگرد ارشدش، شیخ زین‌الدین صدقه خواندیم که اگرچه مراتب بالایی از اخلاص و استعداد داشت ولی درشت‌خو بود و به همین خاطر استادش دائما او را به ریاضت‌های سخت تکلیف می‌کرد. یکبار هم در کشف و شهود نوری از آسمان دید و شخصی از میان نور به او گفت که تو از استادت بالاتری و دیگر به او نیاز نداری ولی بعدا فهمید که او شیطان بوده است. حکایت چهل و دوم هم شیرین بود. استاد اوحدالدین، شیخ رکن‌الدین سجاسی، که قبلا هم حکایاتی درباره‌اش خوانده‌ایم، برادری داشته به نام شهاب‌الدین که از بس بدخلق و عصبی بوده کسی تحمل هم‌صحبتی‌اش را نداشته و رکن‌الدین مدتی شاگرد زبده‌اش را به خدمت برادر می‌گمارد. داستان‌های اوحدالدین جوان با برادر استادش شیرین و خنده‌دار است.

مناقب شیخ اوحدالدین کرمانی - ۷ - ریختن کاسه غذا در خواب شیخ

در نشست هفتم، مهرزاد میرزایی حکایت‌های سی و سوم تا سیو هشتم مناقب اوحدالدین کرمانی را برایمان خواند. در حکایت سی و سوم قاضی تاج الدین ارموی شاگردی با رزومه خیلی قوی به شیخ معرفی می‌کند و اصرار می‌کند که این را به شاگردی قبول کن. شیخ موکول می‌کند به استخاره کردن و کشف و مشاهده و در عالم شهود می‌بیند که این شخص پای سفره کاسه خود را برمی‌گرداند و چیزی نمی‌خورد. و بر این مبنا او را رد می‌کند. بعدا درستی نظر شیخ بر همگان ثابت می‌شود. در حکایت بعد خدا با فرستادن دو کبوتر و کثیف کردن سجاده درویشی که مزاحم نماز شیخ بوده، احترام او را حفظ می‌کند در حکایت بعدی شیخ شحنه موصل را از شکنجه نجات می‌دهد و در بعدی قافله حج را از دست حرامیان نجات می‌دهد در حکایت سی و ششم شیخ و یکی دیگر از علمای تبریز همزمان پیامبر را به خواب می‌بینند که به آنها امر می‌کند قباد می‌فروش را که تازه مرده کفن و دفن کنند در روایت آخر شیخ و دوستان به مصر می‌روند و آنجا شاه مصر شخصا کمر به خدمت‌شان می‌بندد ولی آنها از ترس این که آلوده دنیا شوند شبانه فرار می‌کنند

مناقب شیخ اوحدالدین کرمانی - ۶ - شاگرد شیخ در سفر استانبول

مهرزاد میرزایی در این نشست دو حکایت دیگر از مناقب اوحدالدین کرمانی برایمان خواند. حکایت دور و دراز و کمی هم ملال‌آور سی و یکم، داستان یکی از شاگردان خاص شیخ است که هوس تجارت به سرش می‌زند و به رغم مخالفت پدر و مادرش اصرار می‌کند که باید به بازرگانی به شهری دور برود. در نهایت با تایید شیخ، همراه با دو غلام و بار اقمشه به استانبول می‌رود. در استانبول اول عاشق دختر وزیر می‌شود و برای ازدواج با او مسیحی می‌شود و بعد از مدتی باز به دین اسلام برمی‌گردد و علاوه بر زنش، پدرزن و قوم و خویشش را هم مسلمان می‌کند و با خود به روم برمی‌گرداند. حکایت بعدی داستان ارادت و سرسپردگی شاه اربیل به شیخ است تا حدی که لشکریان حسادت می‌کنند و زمانی که کوتوال قلعه خزانه شورش می‌کنند به سلطان می‌گویند ما به جنگ نمی‌رویم و شیخ را بفرست! شیخ هم سلطان را ناامید نمی‌کند و به همراه سیصد مرید بر در قلعه معتکف می‌شوند و در نهایت برای کوتوال و یارانش امان‌نامه می‌گیرند تا تسلیم شوند

مناقب شیخ اوحدالدین کرمانی - ۵ - شیخ و کنیز ناسازگار و دختر بی‌استعداد

در این نشست که بیشتر از معمول طول کشید، مهرزاد میرزایی حکایت‌های نوزدهم تا سی‌ام مناقب اوحدالدین کرمانی را برایمان خواند. ملاقات با خضر پیامبر در راه حج، ملاقات با محی‌الدین عربی در مصر و پذیرفتن ناپسری او به عنوان شاگرد و محرم، داستان کنیز ناسازگار و ستیزه‌جوی شیخ و دختر بی‌استعدادی که از او حاصل آمد و روایت‌های دیگر را در این نشست می‌شنوید.

مناقب شیخ اوحدالدین کرمانی - ۴ - کلنگ به دست گرفتن شیخ و شکستن یخ وضوخانه در زمستان

مهرزاد میرزایی در این نشست حکایت‌های سیزدهم تا هجدهم از مناقب اوحدالدین کرمانی را برایمان خواند.

در حکایت سیزدهم برای اشاره به دستشویی از کلمه «مُتوَضّا» استفاده کرده بود به معنی وضوخانه که برایمان تازگی داشت و کمی درباره‌اش بحث کردیم. در حکایت پانزدهم اشاره‌ای به رابطه حسنه شیخ با خلیفه بغداد مستنصر می‌شود و در فصل زمستان خلیفه برای اهل خانقاه پارچه و مزد خیاط می‌فرستد تا از رنج سرما برهند در حکایت شانزدهم که از فتوحات مکی ابن عربی نقل شده است و در آن اوحد الدین کرمانی که هنوز شاگرد رکن الدین سجاسی است در می‌یابد که استادش قدرت «تصرف» دارد.

در ادامه کتاب حکایت‌هایی از تصرف خود اوحدالدین هم نقل خواهد شد. حکایت مفصل هفدهم داستان آمنه خاتون دختر شیخ را بازگو می‌کند و شرح می‌دهد او چگونه تربیت شد و به چه مقام‌هایی رسید. در انتهای حکایت اشاره می‌کند که وی هم اکنون در دمشق است و در هفده خانقاه دمشق «شیخه» است.

مناقب شیخ اوحدالدین کرمانی - ۳ - کتک خوردن شیخ در نخجوان

مهرزاد میرزایی در این نشست حکایت‌های پنجم تا دوازدهم کتاب مناقب را برای‌مان خواند. در یک حکایت شیخ که از هیاهوی مردم تبریز به تنگ آمده بود در گمنامی به نخجوان سفر کرد و در آنجا انواع بی‌مهری دید و نامرادی چشید تا بالاخره دو نفر از مریدان غیابی‌اش او را شناختند و به بزرگان شهر خبر دادند و اعزاز و اکرام کردند. در حکایت‌های دیگر شیخ به خدمت خربندگان و روسپیان شهر رفت و آنان را با فروتنی و محبت به راه راست هدایت کرد و جای دیگر با شیخ نجم‌الدین دایه در گرمابه دیدار کرد و بی آنکه کلمه‌ای بر زبان برانند در سکوت با هم گفتگوها کردند. در حکایت کوتاه آخر هم شیخ از تشابه ظاهری کلمه خیار به عنوان نام میوه و خیار به معنی برگزیدگان به شور آمد و سماع کرد.